* φωτογραφία αρχείου
Έχουν τελικά οι αθλητές ανοσία στην κατάθλιψη;
Δυστυχώς έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε τους αθλητές υψηλού επιπέδου, να τους βλέπουμε σαν ήρωες, αποκλειστικά δυνατούς και ανθεκτικούς, σαν υπερανθρώπους, που δεν έχουν δικαίωμα να βιώνουν αρνητικά συναισθήματα, να είναι στενοχωρημένοι. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας όμως φανερώνει ότι η κατάθλιψη χτυπάει την πόρτα συχνά και σε αυτούς και τελικά δεν έχουν ανοσία στην κατάθλιψη. Για την ακρίβεια, βιώνουν κατάθλιψη στα ίδια ποσοστά με τον γενικό πληθυσμό και σε ορισμένους υποπληθυσμούς αθλητών μάλιστα μπορεί να υπάρχει υψηλότερο ποσοστό κατάθλιψης καθώς υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που είναι ιδιαίτεροι για τον αθλητικό πληθυσμό (τραυματισμοί, ακούσιος τερματισμός της καριέρας, προσδοκίες απόδοσης, υπερβολική προπόνηση) που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο κατάθλιψης σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Ο αθλητισμός, και πιο συγκεκριμένα ο πρωταθλητισμός, δεν είναι κάτι τόσο απλό και κάτι πάντα τόσο λαμπερό όσο φαίνεται στους έξω. Ο αθλητής πέρα από το αυστηρό πρόγραμμα καθημερινότητας, προπονήσεων και περιορισμών που έχει να ακολουθήσει για να πετύχει τον στόχο του, έρχεται συνεχώς αντιμέτωπος και με συνθήκες ιδιαίτερα δύσκολες και πιεστικές για τον ψυχισμό, όπως είναι νίκη, η οποία εκτός από χαρά φέρνει επιπρόσθετες πιέσεις και βάρος, η ήττα, οι προσδοκίες του προπονητή, του κόσμου και των «σημαντικών άλλων». Η πιο μικρή απροσεξία, ή ατυχία την ημέρα του αγώνα από την άλλη, μπορεί να καταστρέψει ολόκληρα χρόνια προετοιμασίας σε ένα μόλις λεπτό, και πως αντιμετωπίζεται και βιώνεται αυτό; Δύσκολη για τον ψυχισμό κατάσταση είναι και η αποτυχία ή ένας τραυματισμός που μπορεί να στοιχίσει την πορεία ενός αθλητή, και τότε ξεκινάει μια περίοδος αμφιβολίας για την αξία και τις ικανότητές και από τους ίδιους και από τους γύρω τους και η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση τους σταδιακά καταρρέουν και τότε οι ψυχικές διαταραχές βρίσκουν χώρο να ανθίσουν. Η όλη κατάσταση επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο από την αντίληψη τους ότι πρέπει να διατηρούν την εικόνα ενός δυνατού αθλητή στον έξω κόσμο, αντίληψη η οποία προσθέτει πίεση και βάρος.
Ενώ λοιπόν όλοι θεωρούν ότι ο αθλητισμός είναι χαρά, είναι υγεία, σε κάνει να φαίνεσαι πιο ξεχωριστός στα μάτια των έξω ειδικά όταν συνοδεύεται από καλές επιδόσεις, σε κάνει δυνατό, όλα τα παραπάνω μας αποκαλύπτουν και μια άλλη πτυχή. Φυσικά και αν αποτελεί μία ενασχόληση στον ελεύθερο χρόνο, μπορεί όντως να βοηθήσει σημαντικά στην διαχείριση των διαταραχών άγχους, να δημιουργήσει θετικά συναισθήματα και να προσδώσει στην ψυχική υγεία θετικό πρόσημο. Σε επαγγελματικό επίπεδο όμως, οι απαιτήσεις και οι ψυχικές προκλήσεις είναι τέτοιες που μπορεί να προδώσουν εν τέλει αρνητικό πρόσημο και επιπλέον άγχος αν από την πλευρά του αθλητή δεν υπάρχει το κατάλληλο ψυχικό σθένος. Η λάθος αντιμετώπιση της ήττας ή ενός τραυματισμού, η συνεχής και μόνιμη απαίτηση για εξαιρετικές επιδόσεις και πολλά άλλα φέρνουν τους αθλητές αντιμέτωπους με προκλήσεις για την ψυχική τους υγεία. Και όλα αυτά μπορεί να οδηγήσουν σταδιακά στην «συντριβή» που περιλαμβάνει αρνητικά συναισθήματα, μελαγχολία, άγχος που εξοντώνει το μυαλό και το σώμα καθώς και σωματικά συμπτώματα συμπεριλαμβανομένων πονοκεφάλων, αγρυπνίας, κούρασης, δυσκολίες με το πεπτικό σύστημα, αυξημένη αρτηριακή πίεση κλπ. Έτσι, φτάνει σιγά σιγά ακόμα και ένα χρυσό μετάλλιο να αποτελεί ένα επιπρόσθετο βάρος στον λαιμό του αθλητή.
Το θέμα της ψυχικής υγείας στον αθλητισμό ωστόσο δεν έχει λάβει αρκετή προσοχή στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και σύμφωνα με σχετικές έρευνες πολλές φορές συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι αθλητές, όπως χάσιμο κιλών, ακραία κόπωση, κοινωνική απόσυρση και απομόνωση, ερμηνεύονται εσφαλμένα ως χαρακτηριστικά πρωταθλητισμού ή ανάγκης συγκέντρωσης στον εαυτό για ακόμη υψηλότερες επιδόσεις ή ακόμη και αλαζονεία και δεν τους δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα. Βέβαια, δεν είναι όλα τα προβλήματα κατάθλιψη, ούτε κάθε περιστατικό θλίψης, που είναι λογικό κάποιες φορές να υπάρχει, αποτελεί κατάθλιψη. Οι αθλητές αντιμετωπίζουν διάφορα περιστατικά θλίψης μετά από μια κακή επίδοση ή μετά από περιόδους πίεσης αλλά αυτά δεν είναι κατάθλιψη ούτε κάνουν έναν αθλητή μη λειτουργικό. Αν όμως δεν αντιμετωπιστούν, και αρχίσουν να συσσωρεύονται, και να υπάρχουν για μία παρατεταμένη χρονική περίοδο, μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη και να επηρεάσουν σημαντικά τις επιδόσεις και την ψυχολογία τους.
Είναι σημαντικό για τους αθλητές αλλά και για τους προπονητές να είναι ευαισθητοποιημένοι με θέματα ψυχικής υγείας, να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης έτσι ώστε να μπορούν να αισθανθούν πότε κάποιος αθλητής έχει κάποια από αυτά και να τον παραπέμψουν σε κάποιον ειδικό για βοήθεια καθώς η κατάθλιψη μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά αν αναγνωριστεί πρόωρα και γίνει η παρέμβαση. Πρέπει επίσης να γίνουν περισσότερες ενέργειες για να βοηθηθούν οι αθλητές να μιλούν ανοιχτά για προβλήματα ψυχικής υγείας και να μην ενσαρκώνουν τους ρόλους των άτρωτων γιατί δημιουργούν περισσότερα προβλήματα στον εαυτό τους καθώς και να μην αρνούνται τα συμπτώματα κατάθλιψης λόγω της τέλειας εικόνας που έχει ο έξω κόσμος για αυτούς. Πρέπει να καταλάβουν ότι δεν χρειάζεται να δείχνουν συνεχώς πόσο δυνατοί είναι και πως είναι και αυτοί άνθρωποι. Η εκπαίδευση και συνεχής επιμόρφωση των προπονητών και αθλητών είναι το κλειδί για τη βέλτιστη αξιολόγηση, τη διαχείριση και την έκβαση της κατάθλιψης στους αθλητές.
Αδιαμφησβήτητα, όλοι θέλουμε να είμαστε η καλύτερη πτυχή του εαυτού μας άλλα όλοι πρέπει να δεχτούμε, και ακόμα περισσότερο οι αθλητές που έχουν ενσαρκώσει τους ρόλους των δυνατών, ότι κάποιες φορές «είναι οκ το να μην είσαι οκ». Το να δείχνεις αδυναμία σε κάποιες δύσκολες περιόδους, δεν είναι κάτι που αξίζει να νιώθεις ντροπή, όπως πιστεύεται στον χώρο του αθλητισμού, είναι όμως δύναμη το να το αναγνωρίζεις, να μιλάς για αυτό και να το αντιμετωπίζεις. Για κάποιον που δεν του έχει συμβεί, δεν καταλαβαίνει πόσο βαθύ και πόσο σκοτεινό είναι, είναι κάτι που σε απορροφάει. Δεν είναι μόνο στο γήπεδο, είναι μία συνεχής μάχη με το μυαλό.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η πραγματική δύναμη δεν είναι στους μύες, αλλά στο μυαλό και στην ψυχή. Η ψυχική ανθεκτικότητα και υγεία είναι ασπίδα σε όλες τις «κακουχίες του αθλητισμού». Ένας αθλητής με προβλήματα ψυχικής υγείας, κατάθλιψη, μη λειτουργικό άγχος, όσο και αν θέλει να τα καταφέρει, το μυαλό και το σώμα δεν μπορούν να ακολουθήσουν γιατί το «μέσα» έχει μπλοκάρει. Αλλά και αυτό είναι οκ κάποιες φορές, είναι οκ το να θέλεις να πάρεις ένα διάλλειμα από όλα. Η κατάθλιψη πρέπει να σταματήσει να είναι ταμπού στον αθλητισμό και κάθε αθλητής πρέπει να μιλάει ανοιχτά για αυτό, μόνο έτσι θα το ξεπεράσει και θα προχωρήσει μπροστά. Πρέπει να κοιτάς το τέρας κατάματα κάποιες φορές και να το αντιμετωπίζεις.
….Και να θυμάσαι πως, δεν είναι τα βουνά μπροστά που έχεις να ανέβεις που σε φθείρουν, είναι το χαλικάκι που μπήκε στο παπούτσι σου. Έτσι είναι και η κατάθλιψη, ένα χαλικάκι στο μυαλό, που ίσως χρειαστεί να κάνεις ένα μικρό διάλειμμα, να σταματήσεις για λίγο ότι κάνεις και να το βγάλεις και μετά να συνεχίσεις πιο δυνατός. Μην το παραμελείς όμως, γιατί σταδιακά φθείρει.
Σταματία (Ματίνα) Νούλα
Κλινική Ψυχολόγος με εξειδίκευση στην Αθλητική ψυχολογία.
Στοιχεία επικοινωνίας: 6942503042, matinanphone@gmail.com
